Van alle kunstenaars in deze reeks is de Antwerpenaar Eugeen Van Mieghem ongetwijfeld de vandaag meest geliefde – en dat hebben we voornamelijk te danken aan de inspanningen van Erwin Joos, curator van het Van Mieghem Museum in Antwerpen.

Vergeten bij leven, gevierd na de dood

Nochtans kreeg Van Mieghem tijdens zijn leven zijn kunstwerken niet aan de straatstenen kwijt. Ook na zijn dood in 1930 (hij is amper 55 en sterft aan een hartaderbreuk) raakt hij snel in de vergetelheid.

Terwijl vandaag het voltallige havenpatronaat en zelfs de Vlaamse minister-president zich graag laten fêteren op de opening van een nieuwe Van Mieghem-expo, haalde de Antwerpse burgerij er destijds zijn neus voor op. Hoewel hij zich nooit voor een politieke kar liet spannen, is Van Mieghem ‘te socialistisch’ voor de burgerij (en te anarchistisch voor de socialisten…).

Geen romantiek, maar rauwe realiteit

Van Mieghem tekent immers geen dromerige landschapstaferelen – zoals vele andere kunstenaars in die tijd – maar wel de rauwe miserie die zich vlak voor zijn deur afspeelt.

De armoedige leefwereld van havenarbeiders, leeglopers, hoertjes en migranten is zijn allesbehalve vrolijke onderwerp. (Al krijgen zijn lachende havenboefjes en poserende zakkennaaisters later eerder iets zoetigs en lieflijks.)

Daar bij die haven

Hij woont in de oude havenbuurt, in de Montevideostraat op het Antwerpse Eilandje, recht tegenover de magazijnen van de Red Star Line. Dag in dag uit ziet hij daar de havenarbeiders (de zogeheten buildragers) in penibele werkomstandigheden zwoegen – laden en lossen van schepen gebeurt nog grotendeels manueel.

De straat is zijn atelier. Anders dan bij Constantin Meunier spreekt er geen heroïek uit zijn tekenstijl. Zijn kunst is even ruw en hoekig als het volk dat hij in beeld brengt: tekeningen in dik zwart krijt en met wilde arceringen (later volgen er ook nog enkele schilderijen met kleur).

Tekenen op alles wat los en vast zit

Van Mieghem volgt les aan de Antwerpse academie, maar daar vinden ze zijn tekenstijl maar niks (te rechttoe rechtaan). Rond zijn 21ste wordt hij er buiten gegooid.

Ondanks een baantje in het vrachtbedrijf van zijn vader heeft Van Mieghem het niet breed. Als een razende reporter tekent hij op elk papier dat hij te pakken krijgt.

Tot zijn meest unieke werken behoren zijn schetsen van Joodse migranten die begin 20ste eeuw de pogroms in Oost-Europa ontvluchten en via de Red Star Line vanuit Antwerpen de oversteek naar New York willen maken, op zoek naar een betere toekomst.

Geen enkele andere kunstenaar, waar ook ter wereld, heeft deze haveloze landverhuizers zo direct in beeld gebracht.