“Ik koester een grote sympathie voor de arbeider, die onze belangstelling waard is en vaak schaamteloos uitgebuit wordt.”

Tot niet zo lang geleden liep elke Belg wel eens met Constantin Meunier op zak: zijn gezicht prijkte immers op het geldbiljet van 500 Belgische frank dat tot 1998 in gebruik was, samen met het silhouet van een mijnwerker en een mijnschacht.

De Buildrager: held van de haven

Het bekendste werk van Meunier is ongetwijfeld De Buildrager. Een exemplaar daarvan prijkt naast het Antwerpse stadhuis, met op de arduinen sokkel de woorden Arbeid – Vrijheid. Dat kwam er in 1950, als eerbetoon aan de Antwerpse dokwerkers die na de bevrijding van Antwerpen in 1944 op gevaar van eigen leven (de Duitse V-bommen bestookten nog volop Antwerpen) de bevoorradingsschepen van de geallieerde legers losten.

De havenvakbonden houden er nog steeds elk jaar op 1 november een bloemenhulde. De Buildrager is verwerkt in het logo van de socialistische transportarbeidersbond BTB.

Het beeld naast het Antwerpse stadhuis is een replica. De originele Buildrager dateert uit 1893 en staat in de tuin van het KMSKA in Antwerpen.

De Buildrager wordt alom gezien als eerbetoon aan het zware labeur van de havenarbeiders. Ook in Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden, Zwitserland, Italië, Oostenrijk, Polen, Hongarije, Peru en de Verenigde Staten kom je bronzen exemplaren van De Buildrager tegen.

Meunier en de arbeider

Toch is Meunier al ver voorbij de 50 wanneer hij dit beeld maakt. De thematiek van de arbeidersklasse duikt pas laat in zijn werk op – maar hij zal er wel zijn grootste faam aan danken.

Meunier werd in 1831 in Etterbeek (Brussel) geboren. Hij volgt er een opleiding beeldhouwkunst en schilderkunst aan de academie. Zijn kinderjaren zijn getekend door droefenis (zijn vader overleed toen hij vier was, het gezin van moeder en zes kinderen kende constant armoede en geldnood). Die somberheid blijkt ook uit zijn eerste werken.

Van religie naar realisme

Aanvankelijk schildert Meunier vooral religieuze en historische taferelen. Hij verblijft regelmatig in het klooster van de trappisten van Westmalle. Daar krijgt hij voor het eerst aandacht voor de werkende mens: monniken die het veld bewerken, het graan dorsen of in de brouwerij aan de slag zijn.

De schilderijen die hij hierover maakt vormen een aanloop naar zijn latere sociaalrealistische periode.

De Borinage als inspiratiebron

Zijn eerste contact met de industrie in het zwarte land van de Borinage dateert uit 1878, wanneer hij er op vraag van zijn vriend Camille Lemonnier illustraties voor diens boek La Belgique komt maken – Meunier is dan al 47. Ook in 1880 doorkruist hij de Borinage.

Hij ontdekt er zijn roeping als kunstenaar van de industriearbeid en put er de energie uit om als beeldhouwer aan de slag te gaan.

De arbeider als held

Hij beeldt de arbeiders niet met gebogen hoofd af, maar in een heroïsche pose, sterk en waardig, ondanks hun uitputting door de harde labeur – zie bijvoorbeeld De Buildrager. De arbeider als held uit de oudheid. Meunier doet hem gelijken op de gespierde goden, atleten of gladiotoren uit het antieke Rome.

“Eigenlijk beeldhouwde ik deze mensen omdat ik eenvoudigweg van ze hou,” zei Meunier daarover. Op dat moment is hij zowat de enige die de arbeider zo uitbeeldt, en hij gooit er hoge ogen mee. Zijn beelden moesten zowel medelijden als respect oproepen.

De Belgische Rodin

Meunier staat mee aan de basis van het sociaal realisme binnen de Belgische kunst. Hij wordt geroemd als 'de spreekbuis van de ellende van de arbeiders’, ‘de meester van de sociale kunst’ en ‘de Zola van de beeldhouwkunst’.

Internationaal werd hij wel eens de Belgische Rodin genoemd (er zijn opvallende gelijkenissen tussen ‘De denker’ van Rodin en ‘De gehurkte mijnwerker’ van Meunier, een beeld dat deel uitmaakt van het Monument voor de Arbeid).

Monument voor de Arbeid

Gedurende zijn leven maakte Constantin Meunier circa 260 beelden, evenveel schilderijen, aquarellen en tekeningen. Aan zijn laatste ontwerp, het Monument voor de Arbeid, werkte hij tot aan zijn dood in 1905.

Het werd pas in 1930 geplaatst naar aanleiding van de viering van 100 jaar België.